تعزیه بیاضه

به نام او که هستی از آن اوست

“”تعزیه بیاضه”” نمایشی از مظلومیت تاریخ عاشورا در بیاضه

بیاضه را منطقه ایی است در محل تلاقی سه استان پهناور اصفهان در شرق ویزد در شمال غربی، و خراسان جنوبی جایی در مرکز ایران ،منطقه ایی در پای کوه بزرگ بیاضه ، در مرکز ثقل ایران در حاشیه دشت کویر ، که در نقشه های منقطع ایران گاها از قلم می افتد ولی در نقشه های یکپارچه به صورت “بیاضیه ” خوانده میشود .بیاضه اکنون از توابع شهرستان خوربیابانک در استان اصفهان می باشد.

بیاضه را درکشاکش تاریخ یدی تولی دارد و در قدیم نامهایی بسیار داشته است ، مفازه ، بیادق ، بیا ده ، مفازق و به نقل از سفر نامه ناصر خسرو قبادیانی نامی نامونوس به نام “پیاده ” از بیاضه نقل شده است ، در احسن التقاسیم مقدسی نامی از بیاضه متفاوت نقل شده که زمینه تحقیقات وسعیی را میطلبد که ماحصل آنرا در کتابی شگرف گرد آوردم که پرده از رازی بزرگ در کویر ایران بر خواهد انداخت اما آنچه که مرا بر آن داشت که قلم بر کاغذ برانم ونقلی از تاریخ این سرزمین درایران کنم ، روایتی است حزن انگیزکه از یک رسم دیرینه و کهن سخن میراند ، و آن مراسم عزاداری این روستا در باب شهادت حضرت سید الشهدا امام حسین (ع) در سال 61 ه.ق می باشد .

در این روستا آداب عزاداری از روز اول محرم بر پاست و تشکیل دو هیئت سینه زن و زنجیرزن در واقع گروه بندی عزاداران در ایجاد نظم عزاداری و سامان دادن مجزا به هر دو هیئت است مراسم پس از صرف شام در حسینه با نوحه و زنجیر ادامه پیدا میکند و پس از آن دست گرفتن و حلقه ماتم درست کردن عزاداران بسیار دیدنی و از رسوم این روستا میباشد، که خود تعریفی جدا گانه در معرفی این آداب دارد ، درادامه با بلند کردن “نخل ”  یا همان “نقل” که نما د تابوت امام حسین (ع)و رسمی دیرینه در کویر مرکزی ایران است  ادامه پیدا میکند.

 لازم به ذکر است که ریشه این آداب ملی مذهبی از سرزمین ماوراالنهر در ایالات غربی ایران و با ورود اسلام به ایران این نماد (نقل) در گوشه و کنار ایران به چشم میخورد ، نقل به همراه “عماری” نماد جنازه و یا نعش حضرت ابو الفضل (ع) 3 مرتبه به دور حسینیه حمل شده و سپس مراسم با جوش و هوا پریدن افراد که در هیچ کجای ایران مشاهده نشده ادامه پیدا میکند ، بعد از هوا پریدن که تعابیر مختلف برای آن نقل شده، دسته سینه زنی با خواندن اصیلترین نوحه ها تشکیل میشود . مراسم سینه در شب عاشورا به مراسمی به نام “زنجیر آتشی “در نهایت تبدیل شده و جماعتی در نزدیکی های سحر قبل از طلوع آفتاب زنجیرهایی را که از قبل با نخهای پنبه ایی بسته شده به دانه های آن آماده کرده  بودند، به مواد سوختی و قابل اشتعال آغشته کرده وپس از آتش زدن آنها  با آدابی خاص به دور خود آنرا به حرکت در می آورند و وقتی شعله های آتش فروکش کرد آنرا به بدن خود میزنند ، این آداب خاص مختص روستای تاریخی و باستانی بیاضه بوده و از طرفداران زیادی برخوردار است ، این رسم نماد آتش گرفتن خیمه های امام حسین و هرسال با رعایت نکات ایمنی و حفظ حریم افراد از آتش برپا میشود و تاکنون حادثه سوختگی جدی برای کسی پیش نیامده و با توجه به خطرات احتمالی این رسم همچنان بر جا و بر قرار است .

 اما در فاصله بین زنجیر و سینه در رسم عزاداری بیاضه “تعزیه شب” برگزار میشود که در واقع این تعزیه اولین بخش از تعزیه روز عاشورا و جریان ورود امام به سرزمین کربلا راروایت میکند ، در این تعزیه امام در حالی که سوار بر شتر است با اهل بیت خویش وارد حسینیه که گردا گرد آن مردم نشسته اند میشود و کاملا شکوه و جلال حضرت در لحظه ورود به سرزمین نینوا به نمایش درآمده، شکوه حضرت عباس و علی اکبر در همراهی زینب و پرسش امام در ورود به این وادی از همراهان و در نهایت مقابله و جلوگیری “حرابن ریاحی” و توبه آن جناب در نهایت در این تعزیه گنجانیده شده است .

سال 1388 فیلمی را در رابطه با این عزاداری ساختم که هنوز هم به عنوان کامل ترین مرجع تصویری این مراسم در بیاضه و مردم وجود دارد و دامنه نهایی این مراسم و فیلم ساخته شده در قالب 3 دی ودی به مردم عرضه شد به تعزیه روز عاشورا ختم میگردد این تعزیه یکی از قدیمی ترین و سنتی ترین آداب نمایش مظلومیت آن حضرت درروستای  بیاضه از توابع شهرستان خوربیابانک وجود داشته و هر سال با عظمت و شکوه بیشتری برگزار میگردد .

 اینکه کلا ریشه تعزیه در سالهایی در ایران وجود داشته اختلاف سلیقه بوده و حتی عده ایی آنرا به زمان قبل از اسلام و برپایی مراسم اندوه و تعزیه مردم ایران باستان در عزای از  دست دادن سیاوش و حتی مهتران دیگر منقول است و اوج آنرا به زمان آل بویه در ایران بعد از اسلام و افول آن درزمان رضا شاه و محمد علی شاه نسبت میدهند .

 منقول است که در زمان ناصر الدین شاه تکیه هایی برای برگزاری این مراسم بر پا بوده و در دوره رضا خان این رسم رو به زوال و بیشتر به پرده خوانی و مقتل خوانی بر پرده هایی انجام میشد که تصاویر صحنه های کربلا به صورت فشرده در پرده هایی عریض نقاشی میشد و در محافل به اشعاری به نظم و کلماتی نثر برای مردم بازگو میشد .

اما در بیاضه و منطقه بیابانک آداب این سنت ، یعنی برگزاری سنت تعزیه را درعکسهای به دست آمده در دهه 1340 و قبل از آن بدست آوردم و حتی از قبل تر از آن این آداب و رسوم وجود داشته و وجود سنتها و وآدابی در برگزاری این تعزیه وجود دارد که در هیچ یک از منابع منقول این واقعه تاریخی ذکر نشده و نشان از قدمت این تعزیه در کویر مرکزی ایران و بکر بودن تاریخ کربلا را روایت گر است .

بیاضه همان مکان قتلگاه سال 1388

 من گوشه ایی از این آداب را هم به تصویر کشیدم و هم آنرا برایتان مینویسم : این تعزیه در واقعه ادامه تعزیه شب و جاگیر شدن و در اصطلاح ساکن شدن حضرت در صحرای کربلا و برخوردهای حر در جلوگیری و احاطه لشکر مخالف در گودی در نزدیکی امامزاده بیاضه به نام گودی قتلگاه که قبلا به “بند زیارت ” مشهور بوده در حالی بر گزار میشود که از اطراف و اکناف روستاهای مجاور به دیدن این نمایش تاریخی سنتی مراجعه کرده اند .

امام با همه مظلومیت خیمه های خود را بر پا کرده و زینب هراسان در یاری برادر است ، لشکر مخالف در مقابل امام صف آرایی کرده و رجز میخوانند و یاران حضرت را به مقابله دعوت ، یاران وفادار حضرت هر کدام با نسخه هایی که به نظم نوشته شده در مقابل لشکر مخالف می ایستند و جان فدای کوی حضرت ، حبیب مظاهر ، و حتی غلام ترک ، نوبت به عقیله بنی هشم و قاسم داماد هم همین طور ، لباسها و تنوع آن هر سال بهتر از پارسال، بانی از برای لباس بسیار است .

 وسایل مقابله شمشیر و تیر کمان چوب و میله پرچم ، گرز و کلاه خود ،رنگ قرمز در لشکر مخالف تداعی شمر ملعون و عمر ابن سعد ،و رنگ آرام بخش سبز در گروه موافق نشان مظلومیت و نشاط زندگی، کوس طبل و شیپور بیدا می کند و لرزه بر اندام نحیف کودکان و یاران امام ، علی اکبر شبه پیمبر به میدان میرود و فریاد زاری حاضران بر هوا ، گروه مخالف اور احاطه کرده اند و در هر ورود یاران امام اشعار به صورت نظم خوانده شده و بهره از نسخه های اصلی  در این تعزیه در حد کمال است .

 پس از شهادت حضرت علی اکبر ، علی اصغر و استغاثه حضرت در طلب آب برای کودک شیر خوار از گروه مخالف و زدن تیر به گلوی و حلق حضرت در این تعزیه گنجانیده شده و در نهایت ابوالفضل العباس ساقی لب تشنگان پا به عرصه میدان میگذارد و با شکوه جلال مشک بر دوش و با نبرد خود را به لب شریعه فرات میرساند ، و آبی که کام نرسید و مشکش که پرآب شد و به مقصد نرسید ، دستی که از پیکر جدا شد و شمشیری که به دهان گرفته شد و تیری که از میان کمان به چشم حضرت نشست این تعزیه به طور کامل به این موضوع پرداخته شده و حسین را در نهایت بی یار و یاور است و تل زینبیه که زینب بر آن بی تاب است و کودکان و صدای العطش، پوشش صدا در این تعزیه با توجه به علم امروز کامل است و هیچ نقطه ضعفی دیده نمی شود .

 آنچه که از اینجا به بعد نقل میشود در بعضی منابع نوشتاری تاریخ کربلا دیده شده، مرد عربی که از در صحرایی کربلا وارد میشود با قیافه کاملا عربی حامل نامه ایی از طرف دختر امام حسین است ، و درویشی که با در این وادی در حال گذر است و با دیدن حضرت آزرده خاطر میشود و منقول است که حضرت به وی میفرماید کشکول خود را از خاک پر کن ووقتی کشکول خود را از خاک پر میکند حضرت را در دریایی از آب میبیند !!!!و حضرت با  زدن نیزه در زمین آب را به صحرای کربلا جاری میسازد .در ادامه این تعزیه و ذکر این جمله از حضرت که “”کیست مرا یاری کند”” ، جریان سلطان قیس هندی و و شکار شیر در جنگل جریانی است که در این تعزیه به نمایش در می آید ، شخصی در لباس شیر رفته و ایفای نقش میکند و در حالی که حضرت شیر را از حمله مرد بازرگانی باز میدارد که طی الارض کرده و در جنگلهای هندوستان  عامل نجات آنها میشود. و از یار ی کنندگان دیگر حضرت که اشاراتی در منابع به آن شده “زعفر جنی “” و لشکر همراه است زعفر در حالی به حضرت پیشنهاد کمک میدهد که حضرت درخواست وی را رد کرده و او و لشکر همراهش را به خارج از میدان نبرد هدایت میکند ، حضرت در حالی که خیمها به آتش کشیده شده و کودکان وی در وضعی اسفبار مورد حمله گروه مخلاف قرار میگیرند به شهادت می رسد که اندوهی سنگین را به دیده های تماشا چیان می نشاند.

تعزیه بیاضه یکی از کاملترین و با شکوه ترین روایتگران واقعه عاشورا در دشت مرکزی کویر ایران است که نگاه جدی را مطرح کردن آن به عنوان یک سنت ورسم دیرینه ایرانیان در برگزاری عزای سالارشهیدان دارد.

  آثارو شگفتیهای روستای تاریخی بیاضه و وجود  آثارتمدنهای قبل از اسلام و ایران باستان قطب بزرگی برای سرمایه گزاری و جذب صنعت توریسم را به دنبال خواهد داشت. این مقاله به درخواست سازمان میراث فرهنگی خوربیایانک در طرح توضیح و شناخت آثار و اسناد تعزیه بیاضه و معرفی آن و ثبت آن در آثار ملی کشور جمهوری اسلامی ایران نوشته شده و توضیحات کامل آن در یک نسخه فیلم تصویری به روایت تصویر وجود دارد.

به تحقیق و نگارش : محمد رضا فاضلی