محله ی پشت میدون

به قلم  شیوای :  جناب آرش خان ثقفی

✴تاریخ بیابانک ✴, [۱۳.۰۶.۱۷ ۰۸:۰۰]
[Forwarded from آرش ثثفی. ناصره]
🌹محله پشت میدون رابیشتربشناسیم🌹
**********
“محله پشت میدون “وعنوان”پشت میدونی ” دومفهومی هستندکه اولی بیانگرموقعیت جغرافیائی محله مزبورودومی متضمن بارمثبت فرهنگیست که درادامه دراین باره بیشترصحبت خواهیم کرد.
امروزه ازمحله مزبورعملا آثارزیادی باقی نمانده زیرااهالی نیکوکارمحله عمدتا خانه وکاشانه مسکونی وموروثی خودراجهت احداث ساختمان حسینیه جدید تقدیم کرده اند.🌹
حسینیه جدیدوتاسیسات مربوطه وفضای خدماتی اطراف آن درزمینی احداث گردیده که درگذشته ای نه چندان دور بخش عمده محله پشت میدون را تشکیل میداده است .این محله از سمت غرب وجنوب غربی به محله کرباسی وازشرق به دشتستان محل وازجنوب به کرانه شمالی “بندخواجه” محدودومحصور میگردیده است.🌹
دومحله پشت میدون ومحله ملکی قدیمترین محلات وهسته اولیه تشکیل دهنده قریه بیاضه هستند که قرنها قبل ازظهوراسلام ,ساکنان اولیه بیاضه رادرخودجاداده بودند.
سایرمحلات بیاضه پس ازورود متناوب وتدریجی خوانواده ها ی عمدتا مسلمان و مشخصا پس ازشهادت حضرت امامزاده(ع) ورویدادهای پس ازآن تشکیل شده است.
مهاجرتهاباروندی کند تانیمه های قرن اخیرنیزادامه داشته است .
اگرفرصتی فراهم شددرمورداینکه مهاجرین مذکور ازکجاها وچگونه،به این دیارکوچیده واقدام به ساخت خانه وتشکیل محلات کرده اند، توضیح خواهم داد🌺
شایدبدانید که بومیان اصلی بیاضه تا اواخردوران صفویه یعنی حدودسیصدسال قبل کیش زردشتی داشتندولی پس ازاینکه درآنزمان فرمان قتل ومصادره اموال زرتشیان درمناطق تحت نفوذحکومت وقت صادرشد،آن عده اززردشتیانی که نتوانستند به جاهای امن پناه ببرند به دلخواه یاازروی اکراه به آئین اسلام تشرف یافتند.
لازم بیادآوریست که کشتار ومصادره اموال غیرمسلمانانی که برعلیه مسلمانان اقدامی خصمانه انجام نمیدادند ،باتعلیمات حیات بخش قران کریم ،سنت پیامبر عظیم الشان و سیره حضرت علی (ع)ربطی ندارد. این جنایات ظالمانه و ضدانسانی اختراع کسانی بوده است که ازاین نمدبرای خودکلاهی میدوختند .
حضرت علی (ع)بعنوان تجسم عینی اسلام راستین درنامه معروفش به مالک اشتر،ازاومیخواهدکه درموردحفظ ودفاع از حقوق غیر مسلمانان با آنان رفتاری برابروهمسان با سایرمسلمانان داشته باشد 🌷
تاقبل ازدوران صفویه دربیاضه ما ،اهالی شیعه، سنی ،زردشتی وحتی پیروان مذهب اسماعیلیه که به آنها ملاحده یا باطنیه میگفتند بنحو مسالمت آمیزی باهم زندگی میکردندوخصومتی باهم نداشتند.
پیروان فرقه اسماعیلیه دربیاضه نیزسالها قبل ازاین حادثه طی فرمان مشابهی که درعهدسلجوقیان درمورد کشتارومصادره اموالشان صادرشده بودمنقرض گردیدند درپستهای بعدی مفصلا دراین باره توضیح خواهم داد.🌷
گرچه ازتاریخ ساخت قلعه اطلاع دقیقی موجودنیست ولی تحقیقات باستان شناسان ساخت این بنای قدیمی راکه توسط زرتشتیان وبمنظوردفاع دربرابرتهاجم دزدان وغارتگران بگونه ای ماهرانه وکارشناسانه احداث گردیده به قرنها قبل ازاسلام نسبت میدهند.
پس ازتکمیل قلعه که برای زندگی دائمی نامناسب وصرفا جهت اسکان درشرایط اضطراری وازسوئی محل مناسب وامنی برای انبارکردن غلات وحبوبات بود،بومیان خانه های خودرادردوسوی قلعه ،ملکیهادرشمال وپشت میدانیها درجنوب قلعه بنیان نهادند.
معمولا درمحوطه جلو قلعه ها که به آنها” قلعه گبری” نیز میگفتندفضای نسبتا وسیعی را به میدان که اصطلاحی مربوط به عهدباستان است اختصاص میدادند.
ازمحوطه میدان استفاده های گوناگونی نظیر تمرینات ورزشی ، عرضه کالاها وهمچنین اجرای نمایشات هنری بعمل می آمده است.دورادور میدان وروی تختها نیز محل کسب کسبه وصنعتگران بوده که این روندبعضا تادهه بیست وسی قرن حاضر ادامه که شایدمعدودی ازهمگروهیها بخاطرداشته باشند.
باتغییردین دراواخر دوران صفویه ،میدان هم به حسینیه تغییرنام وتغیبر کاربری داد گرچه ” محله پشت میدان” همچنان نام قدیمی خودرا حفظ کرد.
جالب اینجاست که واژه میدان نیز که نامی ایرانیست ازخاطره ها محونشدوهنوزهم مردم ازهردونام برای این مکان استفاده میکنند.
نسلها طول میکشدتامردم به نام جدیدعادت کنندوآنرا درمحاورات روزانه بکارببرند.
دراصفهان پس ازنزدیک به چهل سال که خیابان شاپوربه شهیدبهشتی تغییرنام داده هنوز برای درک مخاطب ازعنوان “شاپورقدیم”استفاده میشودوحتی خیابانی که پس ازانقلاب بوجودآمده ونام زیبای امیرکبیررا داردهم چون کاربری مشابه خیابان شاپورقدیم راداشته، باعنوان شاپورجدید یاد میشود وقس علیهذا.
ازجاذبه های میدان درگذشته وجودآتشکده ای کوچک ومدوربه قطر تقریبی سه متروارتفاعی درهمین حدوددرمیانه میدان بود. این بنای باستانی تغییرکاربری داده شده نیزدراوائل دهه پنجاه تخریب گردید.
احتمالاواژه “کلک”نام جدیدی بوده است که تازه مسلمانان برای آتشکده قدیمی انتخاب کرده بودند.
درآینده اگرتمایلی درخوانندگان وتوفیقی برای بنده بوددرمورد این محله بیشتر سخن خواهیم گفت.
پیروزباشید🌷🌷🌷🌷🌷🌺🙏🍀🙏

✴تاریخ بیابانک ✴, [۲۳.۰۶.۱۷ ۰۷:۵۰]
Arash:
🍀بنام خدای توانا🍀
🌷محله پشت میدان (2)🌷
****************
سپاس ازهمراهان عزیزی که ازپستهای ارسالی این جانب راجع به گذشته بیاضه استقبال میکنند.
بایادآوری اجمالی ازآنچه که دربخش اول این نوشتارتحت عنوان”محله پشت میدان رابهتر بشناسیم” تقدیم شد به ادامه این بحث میپردازم امیداست که مقبول همگان واقع شود.🌹
گفتیم که” محله پشت میدان ” همانندمحله ملکی ازقدیمیترین محلات بیاضه میباشدکه ساکنان آن ازقرنها قبل ازظهوراسلام دراین محل میزیسته اند.
توضیح داده شد که درهنگام تعرض متجاوزان ومهاجمان به بیاضه، درب قلعه که دری نسبتا سنگین ومستحکم بود توسط قلعه بان قلعه بسته می شد .
این درازچوبی محکم ومقاوم وآغشته به موادضدموریانه که ماهیت موادش برای ماناشناخته است وبه ضخامت تقریبی بیست سانتی متربارویه بیرونی پوشیده شده باورقه فلزی سخت ساخته شده بودکه بقایای آن هنوز موجودمیباشد.
هنگامیکه پل متحرک موسوم به “تخته پل” بطول تقریبی پنج متروعرض تقریبی دومترکه یکطرفش روی درب ورودی قلعه وطرف دیگرش روی لبه دیواره خندق قرارمیگرفت، باکمک جوانان به طبقه بالاکشیده میشد،ارتباط جاده ای قلعه بابیرون قطع میشد .
باتوجه به عمق چهارمتری خندق وازسوئی باتلاقی شدن زمین خندق بدلیل منحرف کردن مسیرآب به کف خندق درمواقع بحرانی،ورودمهاجمین به داخل قلعه غیرممکن میگردید.
همزمان مدافعین قلعه دربرجها وتیرکشها ونقاط مطلوب ازقبل پیش بینی شده، سنگرمیگرفتند وبا سلاحهای تدافعی متعارف آنروزگاران وانجام عملیات ایذائی عرصه را بردشمن تنگ وهرمهاجمی راازفکرتصرف قلعه بازمیداشتند🌷
درمحوطه جلوئی قلعه که درزمانهائی به” قلعه گبری” نیزموسوم بوده، فضای نسبتا وسیعی به میدان اختصاص داده شده که کاربردی چند منظوره داشته است.
ازاین فضاوتخت ها وغرفه های اطراف آن، استفاده های گوناگونی نظیرعرضه وفروش کالا،انجام فعالیتهای فنی وصنعتی ،تمرینات ورزشی ونمایشات هنری بعمل می آمده است، همانگونه که درشهرهای بزرگ میادینی نظیر نقش جهان اصفهان،توپخانه تهران ویامیرچخماق یزدهمین نقش راداشته ودارند 🍀
پرهیجان ترین دوران استفاده ازفضای میدان بعنوان عرصه نمایش ورزشهای رزمی ،سالهائی است که پیروان مذهب اسماعیلیه موسوم به باطنیه دربیاضه زندگی میکردند.
ازآنجا که هدف نهائی باطنیان کوتاه کردن دست خلفای غاصب وظالم عباسی ازسرملت ایران بوده ،لذا به فتوای رهبران دینی خود که “داعی”نامیده میشدند،انجام تمرینات ورزشی رزمی جزءعبادات آنان محسوب میگردیده وهمانندنمازوروزه لازم الاجرا وواجب شمرده میشده که این فریضه روزانه درمیدان ودوفضای سرپوشیده طرفین آن بسته به فصل وشرایط جوی انجام میگرفته است.
درپست آینده که بزودی به شمادوستان گرامیم تقدیم خواهم کرد،مشروح حوادث مربوط به دوران حضورباطنیان دربیاضه را توضیح خواهم داد(ان شاءالله)🌷
.
محله پشت میدان عمدتا ازچهارساباط بطول تقریبی هریک یکصدمتروبه موازات یکدیگروبافاصله تقریبی هریک پنجاه متر احداث گردیده وخانه های مسکونی اهالی درطرفین این ساباطهای کم عرض بناشده بود.
خانه های این محله اغلب بسیارکوچک ودردوطبقه ساخته شده بودندکه طبقه بالا رابالاخونه وطبقه پائین رازیرخونه مینامیدند،ازطبقه بالاجهت سکونت اعضاءخانواده وازطبقه پائین بمنظورنگهداری احشام وچهارپایان استفاده میشد.🌷
دراین محله فقط دوخانه وجودداشت که درمعیارهای امروزیش خانه نسبتا بزرگ محسوب میشود.
یکی ازاین خانه ها به مرحوم حاج حسینعلی صالح ودیگری به مرحوم آیت الله سیدعبدالحمیدفاطمی (ره)تعلق داشته است.
هردوی این حضرات ازبزرگان وشخصیتهای شناخته شده مورداعتمادواحترام اهالی بیاضه ومنطقه بشمار می آیند که ان شاءلله درپست آینده درباره خدمات وویژگبهای شخصیتی هردوایشان به نقل ازکتاب “بیاضه ستاره ای درکویر”نوشته محقق ارجمند استادمحمدحسین صالح بتفصیل سخن خواهم گفت.
البته خانه مرحوم آقای فاطمی که زمانی مدرسه محل نیز بودبعدابه نادرمرادی که وی نیزانسانی شریف ،زحمتکش ومتدین هستند فروخته شدوایشان باتقدیم این خانه به حسینیه جدیدواختصاص آن به سالن غذاخوری که ازنظرتجلی عملی انفاق وارادت بی تکلف به امام حسین(ع) موثرترین بخش یکمجموعه مذهبیست، خیردائم رانصیب خودگردانید 🌹
مردم محله پشت میدان بااصراربرگویش قدیمی ازمردم سایر محلات متمایزبودندواصطلاح” پشت میدانی”واژه عامی بوده که به هرآنکس که درسخن گفتن به لهجه بیاضه ای پافشاری بیشتری نشان میداده اطلاق می شده است.
شکاریکی ازحرفه های موردعلاقه برخی ساکنان این محله بوده که این خود بیانگرروحیه ماجراجوئی اهالی این قدیمیترین محله بیاضه میباشد.
تانوشتاری دیگردراین باره وآرزوی قبولی طاعات وعبادات همه را به خدای یکتا میسپارم.ح
سعادت تمامیت جامعه بشری رافارغ ازمرزهای جغرافیائی،وتفاوتهای قومی ونژادی ومذهبی ازخداوندرحمان مسئلت دارم.
موفق وسرفرازباشید🌹🍀🙏🌺🌷